Ý nghĩa bàn thờ gia tiên trong gia đình Việt Nam hiện đại

1. Hiểu đúng về "bàn thờ gia tiên"

Có thể nói cụm từ “bàn thờ gia tiên” không còn xa lạ gì đối với mỗi người Việt Nam. Chúng ta đều hiểu rằng đây là vị trí linh thiêng, quan trọng nhất trong gia đình mình. Là nơi thờ tự ông bà, tổ tiên và cũng là nơi ta thắp nén hương bày tỏ sự thành kính đối với người đã khuất. Cụ thể hơn thì “bàn thờ gia tiên” là nơi thờ cúng những người đã khuất mang cùng dòng máu ruột thịt với gia chủ; là ông bà, bố mẹ, tổ tiên của chính họ. Nó khác với bàn thờ Phật và cũng có những nguyên tắc riêng khi gia chủ muốn đặt chung bàn thờ gia tiên và bàn thờ Phật.

Bàn thờ gia tiên 

Có nhiều quốc gia cũng có phong tục thờ cúng tổ tiên và đặt bàn thờ gia tiên trong gia đình mình, đặc biệt là những quốc gia châu Á có theo đạo Phật như Trung Quốc, Ấn Độ hay Nhật Bản. Bàn thờ gia tiên người Việt nhìn chung cũng có nhiều nét tương đồng với bàn thờ gia tiên của các quốc gia trên về mặt ý nghĩa. Tuy nhiên, về hình thức thờ cúng vẫn có những đặc điểm mang màu sắc riêng của mỗi quốc gia.

2.      Ý nghĩa bàn thờ gia tiên

2.1. Nét đẹp tín ngưỡng truyền thống

Thói quen cầu khấn trước bàn thờ gia tiên

Từ bao đời nay, những nét đẹp văn hóa truyền thống luôn được người Việt gìn giữ và nối tiếp nhau, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Thờ cúng tổ tiên là một trong nét đẹp tín ngưỡng truyền thống quan trọng bậc nhất trong tâm khảm của mỗi người con Việt. “Có cầu có thiêng, có kiêng có lành”. Việc cầu khấn ở Việt Nam giống như một thói quen, một nét đẹp văn hóa không thể bỏ được. Không chỉ lễ bái tại các đền chùa mà trong mỗi gia đình đều có riêng một bàn thờ gia tiên cho mình. Việc sắp đặt bàn thờ gia tiên trong nhà chính là hình thức thể hiện cho ý muốn gìn giữ những giá trị tốt đẹp trong tín ngưỡng, văn hóa truyền thống nói chung và cũng là hình thức thể hiện cho nét đẹp văn hóa tâm linh mà mỗi người Việt Nam tâm niệm.

2.2. Sự thành kính của thế hệ sau

Chăm chút cho bàn thờ gia tiên

Sắp xếp, chăm chút cho bàn thờ gia tiên ở vị trí trang trọng nhất trong ngôi nhà đều thể hiện truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây” của người Việt từ bao đời nay. Hay nói cách khác, nó còn thể hiện sự thành kính của thế hệ con cháu với ông bà, Tổ Tiên đã ra đi. Việc có sự hiện diện của bàn thờ gia tiên trong mỗi căn nhà cũng nhằm để nhắc nhở con cháu đời sau phải luôn nhớ về công lao sinh thành, dưỡng dục của ông bà, bố mẹ.

Bàn thờ gia tiên cũng được coi là nơi liên hệ giữa người dương với người âm. Tại đây người dương sẽ thường xuyên thắp hương tưởng nhớ, cầu mong cho người âm an nghỉ nơi suối vàng và cũng để cầu khấn ông bà chứng giám, dõi theo và phù hộ cho con cháu. Cứ mỗi dịp Lễ Tết, mỗi gia đình lại sắm sửa hoa quả, hương nhan,… dọn dẹp lại bàn thờ gia tiên đón ông bà trở về bên con cháu.

2.3. Tạo cảm giác an tâm, được che chở

Không chỉ những ngày lễ đặc biệt chúng ta mới dọn dẹp, thắp nén hương tưởng nhớ ông bà và cầu nguyện. Cuộc sống phức tạp khiến mỗi người trong chúng ta đều có những nỗi lo lắng, trăn trở riêng. Bàn thờ gia tiên còn mang ý nghĩa luôn có ông bà, tổ tiên bên cạnh, dõi theo và phù hộ cho con cháu. Những lúc khó khăn hay trăn trở điều gì chỉ cần thành tâm thắp nén hương cầu khấn là ta đã cảm thấy thoải mái và có nhiều động lực hơn.

Dù cuộc sống hiện đại, bận rộn như hiện nay nhưng nét đẹp trong tín ngưỡng thờ tụng vẫn được những người trẻ gìn giữ và phát huy bằng nhiều hình thức thể hiện khác nhau. Trên thị trường có nhiều kiểu bàn thờ gia tiên khác nhau, thậm chí có rất nhiều mẫu giá rẻ. Nhưng nhiều gia đình vẫn đầu tư tiền bạc để chăm chút cho khu vực quan trọng bậc nhất trong nhà bằng cách chọn những chất liệu bàn thờ gia tiên tốt, mua những vật dụng bày trí bắt mắt, sang trọng. Dù việc đầu tư nhiều tiền, mua nhiều đồ thờ cúng đắt đỏ không làm ông bà, tổ tiên phù hộ nhiều hơn. Nhưng những hành động này đều thể hiện sự thành kính, tôn trọng nhất của con cháu với gia tiên.

3. Những lưu ý trong việc đặt và bày trí bàn thờ gia tiên

Với những ý nghĩa đặc biệt như vậy, mỗi gia đình cần nắm được những lưu ý trong việc sắp xếp và bày trí bàn thờ gia tiên sao cho phù hợp. Điều này cũng giúp gia chủ tránh được những rủi ro tâm linh không đáng có.

3.1. Sắp xếp bàn thờ gia tiên đúng cách

Nơi đặt bàn thờ gia tiên cần trang trọng nhất

Trên thực tế, không có một quy định chung bắt buộc nào cho cách xếp bàn thờ gia tiên. Chỉ có một lưu ý mà gia đình nào cũng cần tuân thủ là bàn thờ gia tiên cần được đặt ở vị trí thoáng đãng, sạch sẽ và trang trọng nhất trong nhà. Tuyệt đối không được đặt bàn thờ gia tiên cạnh nhà vệ sinh hay thậm chí là phòng ngủ. Điều này không chỉ mất thẩm mỹ mà còn làm mất đi sự trang nghiêm và thể hiện sự thiếu tôn trọng với những người đã khuất. Đối với những không gian nhà rộng, có sân vườn thì bàn thờ gia tiên sẽ được đặt ở gian nhà chính (trung tâm của ngôi nhà). Đây có thể chính là phòng tiếp khách hoặc đặt riêng trong một gian nằm cạnh phòng khách. Điều này giúp mỗi khi khách vào nhà có thể thấy ngay bàn thờ gia tiên và thuận tiện để thắp nén nhang tưởng nhớ. Với nhiều không gian nhà cao tầng, diện tích hẹp như hiện nay thì bàn thờ gia tiên lại được sắp xếp linh hoạt hơn. Thông thường sẽ đặt ở tầng cao nhất và xung quanh có cửa sổ, và một cửa lớn nhằm giúp không gian thoáng đãng hơn.

3.2. Bàn thờ gia tiên gồm những gì?

Một bàn thờ gia tiên truyền thống sẽ gồm một bộ ba bát hương, mâm bồng đựng ngũ quả lễ vật, di ảnh thờ, lọ lộc bình, ngai chén thờ, đèn dầu hoặc chân nến.

Một bàn thờ gia tiên truyền thống đầy đủ

Nhiều gia đình hiện nay có thể đầu tư thêm số lượng bát hương trong mỗi bàn thờ gia tiên tuy nhiên nguyên tắc chung cần ít nhất là ba. Bát hương chính giữa để thờ Phật, hai bát hương bên cạnh, một để thờ thần và cái còn lại để thờ gia tiên. Phía trước bát hương sẽ đặt ngai chén thờ gồm hai chén nước và một chén rượu. Với lọ lộc bình, nhiều gia đình hiện nay để hai lọ đối xứng nhau hai bên. Tuy nhiên lọ lộc bình chỉ nên để một ở vị trí bên trái-hướng đông bàn thờ và để cắm hoa những ngày đặc biệt. Đèn dầu, chân nến có thể đặt ở bên cạnh ngai chén. Thắp sáng đèn dầu, chân nến mỗi khi thắp hương mang ý nghĩa soi đường cho gia tiên về phù hộ cho con cháu.

Với di ảnh thờ thì tùy thuộc vào từng gia đình mà sẽ thờ những người ở độ tuổi và vai vế khác nhau. Thông thường, người con trưởng trong nhà sẽ phải thờ phụng nhiều đời khác nhau, thường là năm đời. Các gia đình chi thứ thì chỉ được thờ hai đời gần nhất là ông bà và bố mẹ. Nếu vẫn muốn thờ các đời trên, thì đời thứ ba thứ tư chỉ được thờ vong.

 Mâm ngũ quả 

Mâm ngũ quả bày bàn thờ gia tiên gồm những gì? cũng là câu hỏi được nhiều người quan tâm, đặc biệt với những nàng dâu mới khi được giao cho việc bày mâm ngũ quả mỗi dịp Lễ Tết đặc biệt. Một mâm ngũ quả thông thường gồm chuối xanh hoặc bưởi, quả phật thủ, quất cảnh (quýt/cam loại nhỏ), táo, ớt. Mỗi loại quả lại mang những ý nghĩa khác nhau, đều thể hiện những mong ước về hạnh phục, xum vầy, giàu sang, may mắn,… Các loại hoa quả này đều có thể linh hoạt thay đổi, tùy theo sở thích và tâm niệm của cá nhân gia chủ. Miễn sao vẫn đảm bảo được tính thẩm mỹ và trang trọng trong mâm ngũ quả dâng lên ông bà, tổ tiên.

3.3. Chọn và mua bàn thờ gia tiên

Bàn thờ gia tiên ăn khớp với không gian phòng

Bàn thờ gia tiên rẻ hay đắt không quá quan trọng trong việc thờ cúng. Tuy nhiên, không nên chọn những loại gỗ đã qua sử dụng để đóng lại bàn thờ gia tiên. Ngoài ra, gia chủ cũng nên cân nhắc về việc chọn những mẫu bàn thờ phù hợp với không gian căn phòng định đặt. Xem xét xem liệu màu sắc, dáng thiết kế, độ rộng của bàn thờ có phù hợp với căn phòng không? Thông thường phòng đặt bàn thờ gia tiên được sơn những màu nhẹ nhàng, thanh thoát như màu trắng, màu ghi và cũng hạn chế những vật dụng trang trí cầu kỳ nên họa tiết trên bàn thờ gia tiên càng đặc biệt sẽ càng tập trung thu hút sự chú ý của khách khi đặt chân vào gian phòng. Đặc biệt, gia chủ cũng nên để ý đến yếu tố phong thủy hay chọn kích thước bàn thờ hợp với tuổi. Đây cũng là yếu tố quan trọng giúp gia chủ đón thêm nhiều tài lộc, gia đình hòa hợp, bình an.

Bài viết đã chỉ ra những nét ý nghĩa quan trọng của việc đặt bàn thờ gia tiên trong mỗi gia đình. Cùng những gợi ý trong cách bày trí, sắp xếp bàn thờ gia tiên, vatgia.com mong rằng bạn sẽ tìm ra được sản phẩm phù hợp.